Bài viết trong danh mục »Tin nhà hát «
VOV số 63 đăng bài: Giám đốc Nhà hát cải lương Hà Nội Trần Quang Hùng: Phải tìm cách khiến khán giả rút tiền mua vé! – Trang 18-19)
Gần một tháng nay, khán giả sân khấu cải lương hào hứng với “Yêu là thoát tội” – một vở cải lương có sự tích hợp với nghệ thuật điện ảnh. Sự sáng tạo ấy đã tạo sức sống, diện mạo mới cho nghệ thuật sân khấu cải lương. VOV có cuộc trò chuyện với đạo diễn Trần Quang Hùng – Giám đốc Nhà hát Cải lương Hà Nội.
NSUT Trần Quang Hùng – Giám đốc Nhà hát Cải lương Hà Nội
Bắt nguồn từ đâu Nhà hát Cải lương Hà Nội nảy sinh ý tưởng đưa nghệ thuật điện ảnh vào nghệ thuật sân khấu cải lương, thưa ông?
Các ngành nghệ thuật hiện đang rơi vào tình trạng rất khó khăn. Xã hội phát triển, các công nghệ giải trí hiện đại ra đời, trình độ thưởng thức nghệ thuật của khán giả đã ở một cấp độ cao hơn. Để đáp ứng được nhu cầu của công chúng, buộc sân khấu phải có sự đổi mới.
Và sự đổi mới này đã có hiệu quả?
Đúng là chúng tôi đã nhận thấy ngay tác dụng của nó. Cho đến nay, vở diễn “Yêu là thoát tội” được diễn tới 5 buổi rồi và đêm diễn nào cũng kéo được đông đảo khán giả tới rạp. Điều đó cho thấy, không hẳn khán giả không mặn mà với kịch hát truyền thống. Vấn đề ở chỗ những người làm nghệ thuật làm gì để thu hút công chúng, để giữ họ ở lại với đêm diễn, để họ phải rút tiền ra mua vé.
Sau 5 đêm diễn, khán giả đón nhận thử nghiệm mới ra sao?
Chúng tôi đã nhận được rất nhiều ý kiến đánh giá và góp ý của báo giới về vở diễn này. Bên cạnh đó, mỗi đêm diễn, chúng tôi phát phiếu thăm dò khán giả. Kết quả, có đến 95 – 97% khán giả rất thích thú. Không còn hiện tượng khán giả đi lại trong rạp. Đặc biệt, không có khán giả nào bỏ về. Đó là hiện tượng lạ chưa từng có trước đây. Khán giả cho rằng sự sáng tạo này là vì họ, khán giả thấy mình được quan tâm, được tôn trọng. Hơn nữa, khi đưa thử nghiệm này vào, vở diễn đã tăng thêm 25 phút so với vở cũ nhưng không có khán giả nào nói là vở diễn quá dài.
Ngoài số khán giả ủng hộ, hưởng ứng, rất có thể sẽ có một lượng khán giả không đồng tình với sự hiện diện của loại hình nghệ thuật hiện đại trong một vở diễn mang tính truyền thống. Anh nghĩ sao về điều này?
Đương nhiên, đâu đó vẫn có những ý kiến còn băn khoăn về sự thử nghiệm này. Chẳng hạn như có ý kiến cho rằng, thiết kế mỹ thuật chưa thực sự gắn liền với nội dung vở diễn. Có một sự băn khoăn nữa cho rằng đưa nghệ thuật điện ảnh vào sân khấu không phù hợp vì sân khấu là con người thật, còn điện ảnh lại là con người của cái bóng. Tôi cho rằng băn khoăn này là không đúng. Cải lương được hình thành và hội tụ bởi các nền nghệ thuật khác, nó phải luôn luôn “động” và phải tự làm mới mình để đáp ứng sự mong đợi của người xem và theo kịp thời đại.
Nhưng chúng ta vẫn phải thừa nhận rằng, cách dựng vở theo truyền thống vẫn có vẻ đẹp của sự cách điệu, ước lệ và nó có sự hấp dẫn riêng?
Sự kết hợp này không làm mất đi những vẻ đẹp cách điệu của sân khấu, của vở diễn, bởi “Yêu là thoát tội” dựng năm 2011 như thế nào, chúng tôi vẫn giữ nguyên. Mặt khác, ở nghệ thuật cải lương, sự cách điệu, ước lệ, tả ý chỉ ở mức độ chứ không nhiều như nghệ thuật chèo, tuồng. Vở diễn đã được công chiếu tới 5 lần, và có những khán giả đi xem hết ngần ấy buổi biểu diễn. Điều này chứng tỏ sự hấp dẫn của vở diễn. Với Hội đồng nghệ thuật thành phố, Ban Giám đốc sở từng duyệt vở diễn này vào năm 2011, khi ấy đã có những đánh giá rất tốt về mặt nghệ thuật, dàn dựng của tác phẩm, nhưng khi xem lại vở diễn lần này đều có đánh giá chung là tác phẩm hay hơn tác phẩm duyệt năm 2011 về mọi mặt. Điều quan trọng là trong thử nghiệm mới này, nghệ thuật cải lương của chúng tôi vẫn chiếm đến 95%. Còn tỷ lệ của điện ảnh chỉ là 5%. Ở đây chúng tôi xác định không đi sâu vào điện ảnh.
Đây là sự thử nghiệm đầu tiên của sự tích hợp giữa nghệ thuật điện ảnh và sân khấu cải lương. Vậy quá trình thực hiện hẳn sẽ gặp nhiều khó khăn?
Về tài chính, dù khó khăn nhưng chúng tôi xác định không đi xin tiền bằng một tờ trình. Bằng chính nội lực của nhà hát, chúng tôi quyết tâm làm để thuyết phục các nhà quản lý bằng một kết quả cụ thể. Mặt khác, trong dự án thử nghiệm này, những vấn đề liên quan đến chuyên môn của nghệ thuật điện ảnh, kỹ thuật điện ảnh, chúng tôi phải nhờ đến chuyên gia và những người có chuyên môn trong lĩnh vực này. Đồng thời, chúng tôi phải chỉ đạo diễn viên diễn xuất, cách phát âm, cách biểu cảm, cách tạo hình sao cho phù hợp với sự kết hợp giữa hai nghệ thuật, đương nhiên vẫn phải mang đặc trưng của sân khấu chứ không thể biến nhân vật sân khấu thành nhân vật của phim ảnh.
Sự thành công của thử nghiệm có đồng nghĩa sau này Nhà hát sẽ không đơn thuần dựng vở theo lối truyền thống nữa?
Chúng tôi chỉ thực hiện thử nghiệm này trong phạm vi Nhà hát Cải lương Hà Nội, còn mức độ ảnh hưởng, lan tỏa của nó như thế nào còn tùy thuộc vào sự cảm nhận, quan điểm của từng đơn vị nghệ thuật. Chúng tôi sẽ tiếp tục thử nghiệm này, không chỉ với những vở lịch sử và dã sử mà ở cả những tác phẩm đương đại. Hiện chúng tôi đang triển khai vở “Khi hoa nở trái mùa”. Khán giả đã đón nhận thử nghiệm này trong vở cổ, và chúng tôi muốn biết khán giả có đón nhận sự thử nghiệm này trong một tác phẩm đương đại không.
Trong vở diễn “Yêu là thoát tội”, có ý kiến cho rằng, ngoại hình của diễn viên đóng vai Thị Lan không tương xứng với nhân vật. Phải chăng Nhà hát đang thiếu dàn diễn viên kế cận?
Đối với sân khấu, nhất là đối với đơn vị nghệ thuật công lập thì chỉ có thể xoay quanh ngần ấy diễn viên. Hơn nữa, đối với sân khấu cải lương, ngoài ngoại hình ra còn liên quan đến khả năng ca hát. Vì vậy, không thể chọn một diễn viên chỉ có ngoại hình đẹp. Mặt khác, vở diễn này chúng tôi có chiếu rọi vào đấy quan điểm của người ngày hôm nay nhìn vào lịch sử, chứ không hẳn là tái hiện lịch sử nên không thể so sánh giữa Thị Lan – nhân vật với diễn viên vào vai này. Đương nhiên, hằng năm chúng tôi đều tính đến chuyện phải có thế hệ kế cận, trẻ hóa đội ngũ, để có diễn viên tài sắc vẹn toàn.
Xin cảm ơn ông về cuộc trò chuyện này!
Vũ Ngọc thực hiện
(Báo Pháp luật Việt Nam đăng bài – Trang 36-37) PV Thuỳ Dương
Sống giữa thời đại kỹ thuật số, hầu hết tất cả các loại hình nghệ thuật dân tộc đều bị thử thách. Nhà hát Cải lương Hà Nội luôn trăn trở hướng đi mới để cải lương đi sâu vào đời sống tinh thần của khán giả. Thậm chí, ý kiến của khán giả, đặc biệt khán giả trẻ, xem họ muốn gì, cần gì, để cung ứng cho ho, được Nhà hát coi trọng. Và, dự án đưa Nghệ thuật Điện ảnh vào sân khấu Cải lương cũng như chương trình nghệ thuật thử nghiệm bằng tiếng Anh là những bước đi đầy táo bạo của Cải lương Hà Nội nhằm hút khán giả gắn bó hơn môn nghệ thuật có hơn trăm tuổi này.
Đưa điện ảnh lồng vào những đoạn đổi cảnh
Hiện nay, việc chuyển cảnh sân khấu dù đã có nhiều tiến bộ so với thời kỳ bục bệ, phông màn cồng kềnh trước đây, nhưng những phút tắt đèn giữa khi vở diễn đang hồi căng thẳng gây khá nhiều phản cảm, gián đoạn trong tiếp nhận của công chúng.
Nhiều ấn tượng, cảm xúc thật, cảm nhận cái đẹp… đang được dâng lên trong lòng khán giả bỗng chốc bị xóa nhòa vì màn hạ, đèn tắt để chuyển cảnh. Rồi việc chuyển cảnh trong bóng tối với những nhân viên hậu đài, phụ thêm là các diễn viên trong quần áo trang phục lộn xộn, với cách làm việc còn chưa khoa học ở hầu hết các đơn vị sân khấu như hiện nay…
Những điều kể trên dễ dẫn tới những rối loạn, nhầm lẫn, thậm chí gây ra những lỗi lớn về nghệ thuật, ảnh hưởng nhiều tới hiệu quả đêm diễn. Tất cả những điều đó ám ảnh suy tư nhiều ngày tháng cho người nghệ sĩ luôn trăn trở cho chất lượng của các đêm diễn.
Để khán giả không bị “chưng hửng” giữa những màn đổi cảnh, NSƯT Trần Quang Hùng – Giám đốc Nhà hát Cải lương Hà Nội đã táo bạo thực hiện dự án đưa “Nghệ thuật Điện ảnh vào sân khấu Cải lương” là dùng sự hỗ trợ của kỹ thuật Điện ảnh. Đó là các hình ảnh ngoại cảnh, nội cảnh và các âm thanh của tình huống…
Tối 10/7 vừa qua, sau một thời gian chuẩn bị, luyện tập, Nhà hát Cải lương Hà Nội đã tổ chức biểu diễn thử nghiệm tác phẩm “Yêu là thoát tội” lần đầu tiên có sự kết hợp giữa sân khấu cải lương và ngôn ngữ điện ảnh.
Từ công tác chỉ đạo nghệ thuật, công tác đạo diễn cũng như những năm tháng dài trong vai trò của người nghệ sĩ trực tiếp sáng tạo lên hình tượng nghệ thuật, vị giám đốc Nhà hát đam mê nghề nghiệp này đã mạnh dạn tìm cách đi mới khi có ý tưởng: đưa nghệ thuật điện ảnh vào xử lý âm thanh, hình ảnh ở những phút thay cảnh.
Đèn dần tối để màn ảnh với các thủ pháp điện ảnh đưa tới cho người xem bối cảnh sân khấu mới, hình ảnh nhân vật với âm thanh rất thực… kéo người xem tập trung tối đa cho cảnh diễn tiếp theo.
Và rất nhiều cảnh diễn vì sự hạn chế của sàn diễn không thể diễn tả được sẽ được thể hiện trực tiếp trên màn hình, thông qua những kỹ xảo rất nghệ thuật của điện ảnh. Hiệu quả dễ thấy là sự liên tục không bị ngắt quãng trong tiếp nhận của khán giả, là một không khí nghệ thuật tràn đầy, không có chỗ cho những sự phân tán như việc thay cảnh trước đây thường gây ra cho người thưởng thức cũng như lấp đầy những khoảng trống trên sân khấu.
Đưa nghệ thuật điện ảnh vào sân khấu không phải là việc mới mẻ. Nhiều tác phẩm sân khấu trước đây đã đầu tư tiền của, công sức, trí tuệ cho sự gắn kết hai loại hình nghệ thuật này ở Việt Nam cũng như trên thế giới. Nhưng việc thử nghiệm phương pháp áp dụng điện ảnh vào để mở rộng không gian cho sàn diễn, để thay cảnh một cách nghệ thuật và hiện đại, phải khẳng định là một cách làm mới sân khấu đáng trân trọng. Nó phù hợp với xu hướng tích hợp các loại hình nghệ thuật, đem những hình thức nghệ thuật khác vào để “làm mới” cho sân khấu kịch…Trước đây, trong sân khấu cổ đại, người biểu diễn vừa hát, múa, đóng kịch…, và cùng với thời gian, sự chuyên nghiệp hóa, nhân loại có các hình thức opera, nhạc kịch, kịch múa, sân khấu kịch… Và việc kết hợp với hình ảnh, âm thanh sống động của nghệ thuật điện ảnh vào khâu chuyển cảnh cho sân khấu là một cách làm phù hợp với xu hướng đổi mới nghệ thuật của thời đại @.
“Khai phá” đưa ngoại ngữ vào chương trình cải lương
Trước đó, năm 2012, Nhà hát cải lương Hà Nội cũng “khai phá” bước đi mới để cải lương đến gần với khách du lịch. Ông Hùng luôn đau đáu câu hỏi: : “Trong những năm gần đây văn hóa nước ngoài du nhập vào nước ta rất nhiều. Đặc biệt, hiện nay con số người nước ngoài đến sống, học tập, làm việc và du lịch ở Việt Nam ngày càng gia tăng, tại sao chúng ta không quảng bá văn hóa của mình đến những người đang trên đất nước mình bằng nhiều cách, nhiều loại hình nghệ thuật, trong đó nghệ thuật cải lương cũng có bề dày và có sự hình thành trên dưới 100 năm rồi”. Chính suy nghĩ này mà Nhà hát cải lương Hà Nội đang định hình phong cách nghệ thuật riêng cho mình với nhiều dự án nghệ thuật. Điểm nhấn vẫn là “cuộc chiến” thử nghiệm dịch tiếng Anh một số trích đoạn, vở diễn ngắn và vở diễn tiêu biểu để đưa cải lương tiếp cận với khán giả nước ngoài, biến rạp Chuông Vàng thành một địa chỉ “vàng” trong tour du lịch Phố cổ.
Sau bao ngày nỗi lực, một chương trình nghệ thuật thử nghiệm bằng tiếng Anh đã ra đời. Chương trình sẽ có 7 tiết mục: Màn trống Hội, bài hát Dạ cổ Hoài Lang, bài hát Lý Ngựa Ô, kịch ngắn Kẻ trộm đêm giao thừa, múa Chăm, bài hát tân cổ Tình yêu trên dòng sông Quan họ và múa Sáo. Chương trình diễn như bình thường nên đối tượng khách trong nước vẫn xem như trước đây. Các nghệ sỹ sẽ biểu diễn bằng tiếng Việt và khán giả nước ngoài sẽ được nghe bản dịch tiếng Anh thông qua tai nghe đã được đặt sẵn tại ghế ngồi.
Với tiết mục kịch ngắn sẽ dịch trực tiếp theo từng lời thoại của diễn viên nhưng với các tiết mục hát sẽ có bản dịch giới thiệu sơ lược về nội dung. Với bản “Dạ cổ hoài lang”, sẽ có bản dịch nhằm thể hiện lịch sử của bài ca, sự tồn tại cũng như sức sống bền bỉ của bản ca có tuổi đời 90 năm này.
“Dạ cổ hoài lang” đóng vai trò quan trọng với sự hình thành, phát triển phong trào đờn ca tài tử Nam bộ; làm phong phú thêm các điệu thức của nghệ thuật sân khấu cải lương, góp phần tạo ra những giai điệu mới cho tân nhạc Việt Nam. Thông qua đó, bạn bè quốc tế sẽ hiểu thêm về nghệ thuật, sân khấu của Việt Nam.
Sau những buổi biểu diễn thử nghiệm, nhà hát luôn có phiếu, hoặc hỏi trực tiếp những khán giả và sự phản hồi là: “lạ” và “thích thú”.
Song hành việc giữ được đặc trưng của loại hình nghệ thuật cải lương, nhà hát còn có sự tìm tòi, sáng tạo mới về phương pháp nghệ thuật, hình thực thể hiện. Những chương trình thử nghiệm, những dự án mới như đợt “sách hạch” để tạo nên những bữa tiệc nghệ thuật đầy thăng hoa. Và những phản hồi của khán giả rất hữu ích để nhà hát cải luơng Hà Nội cũng như những nhà hát khác tìm được một hướng đi mới phát triển nghệ thuật cải lương trong thời đại @.
Thùy Dương
Văn hoá » Giải trí
Thứ Tư, 24/07/2013 01:03 (Báotintức.vn)
Những ngày gần đây, NSƯT Nguyễn Quang Hùng, Giám đốc Nhà hát Cải lương Hà Nội đã trở thành tâm điểm của công luận, khi anh đưa nghệ thuật cải lương kết hợp với điện ảnh để “làm mới” khâu chuyển cảnh trong vở diễn “Yêu là thoát tội”. Việc “kết duyên” giữa sân khấu và điện ảnh đầy mới mẻ này đã góp phần đưa nghệ thuật cải lương đến gần hơn với thế hệ khán giả trẻ.
Những đoạn phim điện ảnh được dàn dựng công phu, chạy trong khi chuyển cảnh góp phần tạo nên diện mạo mới cho Cải lương.
Sự kết hợp giữa sân khấu và điện ảnh không phải là điều mới mẻ, nhưng việc dùng kỹ thuật điện ảnh để “lấp đầy” khoảng trống trong cảm nhận khán giả khi thay cảnh lại là một sáng tạo có tính khai phá.
Đã thành công thức mặc định, sân khấu Việt Nam từ xưa đến nay cứ hết màn đổi cảnh là tắt đèn, là những “lục đục” rất vất vả của công nhân hậu đài với đòi hỏi phải thật nhanh, thật chính xác trong “bóng tối”. Trong điều kiện sân khấu xưa với trang thiết bị còn quá thô sơ, không có máy lạnh, cảnh trí, bục bệ còn nhiều, thì việc thay cảnh nhiều khi là “ác mộng” đối với tập thể cán bộ, công nhân viên của đơn vị. Bóng tối giúp che đi những gì… không được “thẩm mỹ” cho lắm, nhưng đôi khi xảy ra “sự cố” làm mất đi những xúc cảm đẹp đẽ trong công chúng. Chẳng hạn, để cho công việc nhanh gọn, nhiều diễn viên trong vai ông hoàng, bà chúa cũng xắn quần, vén áo, toát mồ hôi để bưng bê đồ đạc, vận chuyển cảnh trí… Nếu không may một ánh đèn soi vào, công chúng bỗng mất đi xúc cảm khi nhìn thấy ông vua đầy quyền lực, hay một bà hoàng kiêu sa, một công chúa rực rỡ khuê các… đang khăn áo xộc xệch, khiêng vác nhọc nhằn.
Gắn bỏ cả đời với ảnh đèn sân khấu, NSƯT Trần Quang Hùng lâu nay đã có nhiều ý tưởng thử nghiệm. Anh cũng lâm vào sự bế tắc khi với sàn diễn hạn hẹp, nhưng lại mơ ước để có thể diễn tả cái vô tận, khoáng hoạt, bao la của hiện thực cuộc sống trên sàn diễn vài chục mét vuông. Anh tìm tòi học hỏi bạn nghề khi họ đưa điện ảnh tích hợp vào sân khấu. Anh cũng đã thử nghiệm để đưa những âm thanh sống động, rất thực vào cảnh diễn… Những trăn trở đó đã đưa anh tới với việc thử nghiệm ngày hôm nay. Sự trình diễn của tập thể nghệ sĩ Nhà hát Cải lương Hà Nội trong đêm diễn báo cáo qua vở cải lương “Yêu là thoát tội”, thử nghiệm này đã khiến vở diễn có một diện mạo mới mẻ trong con mắt đông đảo khán giả yêu thích cải lương.
“Yêu là thoát tội” vẫn giữ cách dàn dựng, lối diễn xuất và diễn tiến sân khấu (duy chỉ có những thay đổi để thêm phần khắc họa tâm địa độc ác, xấu xa của hoàng hậu) nhưng đã có thêm 6 phân cảnh điện ảnh được trình chiếu. Mỗi lần chuyển cảnh, màn hình từ từ chạy xuống với những đoạn phim được đầu tư khá công phu. Bởi vậy, với khán giả, những đoạn phim đã có hiệu quả tốt, gắn liền và trở thành một phần của vở cải lương. Sự hỗ trợ của các yếu tố điện ảnh như tiếng động: Tiếng đàn, tiếng gió, tiếng lá bay, tiếng vó ngựa, tiếng nước chảy… và các hình ảnh nội ngoại thất của lớp, cảnh diễn sắp tới, sự liền lạc giữa cảnh diễn thể hiện trên màn hình và cảnh diễn thực trên sân khấu… đã đem lại cảm giác liên tục, trong thưởng thức vở diễn của khán giả. Thêm nữa, việc kỹ thuật điện ảnh tham gia vào tác phẩm sân khấu đã gây được hiệu ứng “hiện đại” rõ nét cho lớp khán giả trẻ, kéo họ gần hơn tới sàn diễn của sân khấu kịch hát dân tộc vốn luôn bị họ cho là lạc hậu, không có gì mới.
Vẫn còn những băn khoăn của giới nghề về thử nghiệm này liệu có làm mất đi cái “e” (bản sắc riêng) của cải lương, mất đi hiệu quả của những thủ pháp “cách điệu, ước lệ” của sân khấu kịch hát dân tộc nói chung, cải lương nói riêng. Hay đôi chỗ, hiệu ứng âm thanh sống động chưa thật khớp, chưa đạt tới độ mỹ cảm như khi rót rượu, cốc thì nhỏ, nhưng tiếng động dài và quá rõ… Nhưng tất cả những tiểu tiết đó không thể phủ nhận sự cố gắng làm mới và những hiệu quả đáng kể của đêm diễn. Mong sao ngày càng có những thử nghiệm để sân khấu luôn sống động và mới mẻ trong tiếp nhận của đông đảo công chúng yêu mến nền nghệ thuật đậm chất văn hóa dân tộc này.
Cao Ngọc
Báo Hà Nội mới Cuối tuần
Thay vì đèn đóm bỗng tắt ngúm, phông màn kéo xuống và nhân viên hậu đài chạy lăng quăng trên sân khấu để thay cảnh, khâu chuyển cảnh của sân khấu cải lương sẽ được thay bằng những thước phim điện ảnh. Ý tưởng này vừa được đạo diễn, NSƯT Trần Quang Hùng thể nghiệm trong vở cải lương “Yêu là thoát tội”.
Một phân cảnh của vở “Yêu là thoát tội” được trình chiếu trong lúc thay cảnh.
“Gặp” điện ảnh trong cải lương
“Yêu là thoát tội” là vở cải lương đã nổi tiếng của Nhà hát Cải lương Hà Nội. Dùng một tựa đề hiện đại và có phần khó đoán, vở cải lương “Yêu là thoát tội” thể hiện một cách nhìn mới về vụ án Lệ Chi Viên, sự kiện dẫn tới việc tru di ba họ danh nhân văn hóa, anh hùng dân tộc Nguyễn Trãi – vốn là một đại thần dưới triều Lê Sơ – một bi kịch thê thảm bậc nhất trong lịch sử phong kiến Việt Nam. Không nhằm tìm kiếm một lời giải đáp cho vụ án lịch sử, câu chuyện dưới góc nhìn của tác giả kịch bản Lê Chí Trung và đạo diễn Trần Quang Hùng xoay quanh những cung bậc của “yêu” và “hận” để đồng điệu với nỗi niềm của người xưa ở góc độ “con người” nhất, nhân bản nhất. Trở lại sàn diễn vào tháng 7 này trong “phiên bản” mới, vở diễn khiến người xem bất ngờ bởi nhiều ý tưởng đổi mới. Đây có lẽ là vở cải lương đầu tiên được sử dụng thêm sự hỗ trợ của các yếu tố điện ảnh: tiếng động hỗ trợ cho các tình huống biểu diễn: tiếng đàn, tiếng gió, tiếng lá bay, tiếng vó ngựa, tiếng nước chảy… và các hình ảnh nội ngoại thất của lớp, cảnh diễn sắp tới, làm cho vở diễn được liên tục không bị cảm giác chờ đợi khó chịu về tâm lý khi chạy cảnh, thay đổi trang trí…
Đạo diễn, NSƯT Trần Quang Hùng, tác giả của dự án chia sẻ: Khán giả của sân khấu thay đổi từng ngày, bản thân các vở diễn cũng đã thay đổi rất nhiều nhưng công tác chuyển cảnh còn rất ấu trĩ, không khác gì 40 năm trước khi tôi bắt đầu vào nghề. Những phút tắt đèn giữa khi vở diễn đang hồi căng thẳng gây khá nhiều phản cảm, gián đoạn trong tiếp nhận của công chúng. Nhiều ấn tượng về cái thật, cái đẹp… đang được cảm nhận bỗng chốc bị xóa nhòa vì màn hạ, đèn tắt để chuyển cảnh. Rồi việc chuyển cảnh trong bóng tối với những nhân viên hậu đài, phụ thêm là các diễn viên trong quần áo trang phục lộn xộn, với cách làm việc còn chưa khoa học ở hầu hết các đơn vị sân khấu như hiện nay… dễ dẫn tới những rối loạn, nhầm lẫn, thậm chí gây ra những lỗi lớn về nghệ thuật, ảnh hưởng tới hiệu quả đêm diễn. Việc đưa nghệ thuật điện ảnh vào xử lý hình ảnh, âm thanh ở những phút thay cảnh kéo người xem tập trung tối đa cho cảnh diễn tiếp theo. Và rất nhiều cảnh diễn vì hạn chế của sàn diễn không thể diễn tả được sẽ được thể hiện trực tiếp trên màn hình, thông qua những kỹ xảo rất nghệ thuật của điện ảnh. Hiệu quả dễ thấy là sự liên tục không bị ngắt quãng trong tiếp nhận của khán giả, là một không khí nghệ thuật tràn đầy, không có chỗ cho những sự phân tán như việc thay cảnh trước đây.
Có làm… “mất chất”?
Để thực hiện được những clip thay thế cho phần chuyển cảnh, đạo diễn Trần Quang Hùng cho biết, anh cùng các thành viên nhà hát đã phải đi tìm những nơi có ngoại cảnh phù hợp với vở diễn, dàn dựng nội dung clip sao cho gắn liền với vở. Phần tiếng động, anh nhờ đến Hãng phim truyện Việt Nam. Nhưng ngay từ cái kỳ công đổi mới ấy của nhà hát đã làm nẩy sinh một câu hỏi: Liệu tính tả thực của điện ảnh có làm mất đi tính ước lệ, cách điệu của sân khấu?
Trả lời cho lo ngại này, nghệ sĩ Quang Hùng cho biết: với công chúng hôm nay, những cái có tính ước lệ, cách điệu quá sẽ khó hấp dẫn người xem. Việc đổi mới không làm “mất chất” cải lương, mà chỉ khắc phục những nhược điểm của việc chuyển cảnh, làm cho sân khấu thêm sống động. Đồng thời sẽ “cởi trói” phần nào cho những sáng tạo của đạo diễn, vốn trước nay bị bó gọn trong không gian sàn diễn.
Thực ra đưa nghệ thuật điện ảnh vào sân khấu không phải là việc mới mẻ nhưng việc thử nghiệm phương pháp áp dụng điện ảnh vào để mở rộng không gian cho sàn diễn, để thay cảnh là một cách làm mới. Ngay với sân khấu cải lương, từ trước tới nay, người ta cũng đã có nhiều cố gắng để đổi mới vở diễn. Cũng là sân khấu truyền thống, nhưng cải lương với đặc trưng “tuồng tích sánh văn minh” rất hợp với những đổi mới, cải tiến. Chúng ta cũng đã từng chứng kiến vở cải lương Kiều được đầu tư dàn dựng với số tiền lên tới cả tỷ đồng năm 2006, có kết hợp cải lương với các loại hình nghệ thuật khác như xiếc gây được ấn tượng nhất định với người xem. Hay như bản thân chương trình dịch cải lương sang tiếng Anh của Nhà hát Cải lương Hà Nội, lúc đầu được xem là “khó khả thi” đến nay cũng đã có được lượng khán giả thường xuyên.
Một ý tưởng mới, có thể làm hài lòng người này, chưa được lòng người kia, nhưng rõ ràng trong bối cảnh hiện nay, đó là một nỗ lực đáng trân trọng trong việc đi tìm công chúng cho sân khấu truyền thống. Để có đánh giá của riêng mình, khán giả hãy thử xem “Yêu là thoát tội” phiên bản mới!
Hà Trường
cailuongvietnam.com đăng bài:
14.07.2013 03:39
Nhà hát cải lương Hà Nội đang có những thử nghiệm mới bằng việc đưa nghệ thuật điện ảnh vào sân khấu cải lương và vở diễn Yêu là thoát tội là tác phẩm đầu tiên thử nghiệm hình thức mới này vừa ra mắt công chúng thủ đô trong hai đêm 9 và 10/7 vừa qua tại Rạp Hồng Hà.
Vở “Yêu là thoát tội” – kịch dã sử mang yếu tố Nghệ thuật cao
Theo đạo diễn NSƯT Trần Quang Hùng, giám đốc Nhà hát đồng thời cũng là người khởi xướng cho ý tưởng đưa nghệ thuật điện ảnh vào cải lương thì: Sân khấu nói chung và cải lương nói riêng luôn có những phần chuyển cảnh, những giây phút tắt đèn đôi khi khiến vở diễn bi gián đoạn, là giảm đi những cảm xúc của khán giả… Bằng sự hỗ trợ của các kỹ thuật điện ảnh như: hình ảnh ngoại cảnh, nội cảnh và câm thanh của tình huống sẽ mở rộng không gian sự việc, làm tăng tính hiệu quả tổng thể của vở diễn và xóa đi dấu ấn “bị cách quãng” của việc “chạy cảnh” từ màn trước sang màn sau của vở diễn. Bên cạnh đó, có những chi tiết, những cảnh diễn mà sân khấu không thể hiện được thì với sự hỗ trợ của kỹ xảo điện ảnh, nó sẽ được thể hiện trên màn hình. Tất cả những yếu đó sẽ giúp cho vở diễn được liền mạch, cảm xúc của khán giả không bị đứt quãng… và hơn tất cả là mang đến cho người xem những cảm nhận mới lạ về sân khấu.
BÁO HÀ NỘI MỚI
Thứ Bảy 7:05 13/07/2013
(HNM) – Ý tưởng đưa kỹ thuật vào sân khấu luôn được Nhà hát Cải lương Hà Nội chú trọng mà việc thực hiện thành công chương trình “Cải lương có hỗ trợ phiên dịch tiếng Anh” trong vòng một năm trở lại đây là ví dụ cụ thể. Giữa tuần qua, các nghệ sĩ của nhà hát lại thử nghiệm hình thức mới – “Đưa nghệ thuật điện ảnh vào sân khấu cải lương” – thông qua vở “Yêu là thoát tội”.
Cảnh trong vở “Yêu là thoát tội”
“Yêu là thoát tội” không phải là vở diễn mới, bởi năm 2011 Nhà hát Cải lương Hà Nội đã dàn dựng và diễn liên tục ở nhiều địa phương. Tuy thế, ở lần ra mắt mới, sự có mặt của nghệ thuật điện ảnh trong vở diễn thực sự gây bất ngờ cho khán giả. Theo kịch bản của tác giả Lê Chí Trung, NSƯT Triệu Trung Kiên chuyển thể cải lương và NSƯT Trần Quang Hùng đạo diễn, “Yêu là thoát tội” có nội dung xoay quanh vụ án Lệ Chi Viên. Có nhiều vở diễn (cả của sân khấu kịch, chèo, cải lương) về vụ án lịch sử này đã được dựng, phần lớn đều phản ánh theo nội dung chính sử. “Yêu là thoát tội” năm 2013 được dựng theo hướng dã sử, khai thác chiều sâu tâm lý nhân vật.
Trong lần diễn thử nghiệm có kết hợp yếu tố điện ảnh, “Yêu là thoát tội” vẫn giữ nguyên cách dàn dựng, lối diễn xuất và diễn tiến sân khấu. Tuy nhiên, đạo diễn Quang Hùng đã đưa các đoạn phim, các clip hình ảnh vào những đoạn chuyển cảnh. Theo đó, vở diễn có tới 7 màn, tức là 6 lần chuyển cảnh, cũng có nghĩa 6 clip hình ảnh được trình chiếu. Mỗi lần chuyển cảnh, thay vì đèn phụt tắt, màn nhung che kín, sân khấu tối om để các diễn viên thay đổi cảnh trí, một tấm màn hình máy chiếu xuất hiện với những đoạn phim có ý nghĩa phụ trợ giúp khán giả hiểu thêm về vở diễn. Theo đạo diễn Trần Quang Hùng, để có được những đoạn phim ấy, anh cùng những người thực hiện đã phải đi khảo sát nhiều di tích, lựa chọn cảnh quay phù hợp, rồi lo trang phục của diễn viên, luyện cách đi lại, cách diễn xuất phù hợp với từng chi tiết của vở diễn trên sân khấu. Bởi vậy, với khán giả, những đoạn phim đã trở thành một phần của vở cải lương, hiệu quả dễ thấy. Nếu như trước đây, khán giả thường mất thời gian chờ đợi chuyển cảnh, mạch cảm xúc bị đứt quãng thì giờ đây, mạch cảm xúc được duy trì liên tục trong suốt vở diễn. Thêm vào đó, những clip chuyển cảnh còn giúp biểu đạt nội dung, bổ sung thêm chi tiết mà diễn xuất trên sân khấu chưa thể hiện được.
So với “Yêu là thoát tội” phiên bản 2011, rõ ràng là bản dựng kết hợp với điện ảnh này mang lại nhiều cảm xúc hơn cho người xem. Nghệ thuật điện ảnh đã bổ trợ, lấp đầy những khoảng khuyết mà ngôn ngữ cải lương chưa chuyển tải hết. Tuy thế, dù nhận được những tràng pháo tay dài của khán giả trong buổi diễn ra mắt, các nghệ sĩ Nhà hát Cải lương Hà Nội tự nhận đây chỉ là một dự án thử nghiệm, còn phải chỉnh sửa nhiều.
Sự thử nghiệm thường vấp phải phản kháng. Có thể một số khán giả khó tính không đồng tình với sự hiện diện của một loại hình nghệ thuật hiện đại trong một vở diễn mang tính truyền thống. Tuy thế, khi sự thể nghiệm mang lại hiệu quả, cảm xúc mới, thu hút nhiều đối tượng khán giả đến với nghệ thuật truyền thống thì đó là sự sáng tạo đáng khích lệ. Rất có thể, cách thử nghiệm nói trên sẽ được áp dụng đối với nhiều loại hình sân khấu khác như kịch nói, chèo… để tạo bước đột phá cho sân khấu truyền thống.
Lâm Đại
Khi cải lương “dựa lưng” điện ảnh
07:00 | 12/07/2013
(PetroTimes) - Xuất phát từ ý tưởng cài hình ảnh vào phân đoạn chuyển cảnh nhằm khắc phục những phút “chết” của sân khấu, nghệ sỹ cải lương đã nghĩ đến việc “dựa lưng” vào điện ảnh.
Theo đó, những hình ảnh ngoại cảnh, nội cảnh, âm thanh, ánh sáng… sẽ được thể hiện một cách chân thực, sống động hơn trên sân khấu bằng những thước phim điện ảnh.
Nhìn nhận từ thực tế hiện nay, việc chuyển cảnh sân khấu dù đã có nhiều tiến bộ so với thời kỳ trước. Những kỹ thuật bục bệ, phông màn… của hậu kỳ được giảm thiểu rất nhiều so với sự cồng kềnh trước đây. Nhưng việc tắt đèn, phân cảnh giữa các phân đoạn trong khi diễn vở đã vô tình cắt đứt mạch cảm xúc của khán giả, giảm đi những hồi hộp, căng thẳng cần có.
Hơn nữa, việc chuyển cảnh trong bóng tối vô tình có nhiều sự nhầm lẫn không đáng có, thậm chí gây lỗi lớn trong nghệ thuật mà khó khắc phục khi đang diễn trực tiếp… Đó là lý do khiến không ít nghệ sỹ đau đầu tìm phương hướng khắc phục. Vì vậy, việc đưa điện ảnh vào sân khấu là phương pháp hữu hiệu cho những điểm yếu trên.
Một cảnh trên sân khấu của vở “Yêu là thoát tội”
Đưa điện ảnh vào sân khấu không phải là ý tưởng mới, khi nhiều nước trên thế giới đã áp dụng hình thức này. Nhưng ở Việt Nam, thì mới có các nghệ sỹ sân khấu cải lương mạnh dạn có những bước đi đầu. Và vở “Yêu là thoát tội” vừa được chiếu thử nghiệm dành cho khán giả thủ đô đã đem đến những xúc cảm riêng.
“Yêu là thoát tội” là một vở cải lương được dàn dựng lại từ vụ án Lệ Chi Viên nổi tiếng trong lịch sử Việt Nam, diễn ra vào năm Nhâm Tuất thời Hậu Lê (1442). Nhắc đến Thị Lan, nữ đại học sỹ và danh nhân văn hóa Nguyễn Trãi hẳn ai cũng nhớ đến bản án thế kỷ “Tru di tam tộc”. Vụ án với nỗi bi kịch được xem là thê thảm bậc nhất trong lịch sử triều đại phong kiến đó đến nay vẫn còn làm nhói đau bao trái tim Việt. Hai năm trước, “Yêu là thoát tội” cũng đã ra mắt khán giả và để lại trong lòng công chúng nhiều tình cảm đẹp khi đưa ra một giả thiết mới cho vụ án. Còn với bản dựng mới này, “Yêu là thoát tội” lại là câu chuyện kể thông suốt, những nút thắt của câu chuyện được lột tả sâu hơn, cụ thể hơn khi kết hợp với điện ảnh.
Điều mà vở diễn làm được là giảm thiểu được những phút “chết” của sân khấu. Thay vì phải theo dõi thuần chỉ là cảnh dựng trên sân khấu thì khán giả lại được dịp đổi món bằng những thước quay điện ảnh sống động, chân thực hơn.
Cái được của việc đưa điện ảnh vào sân khấu này phải thừa nhận, vừa tiết kiệm được thời gian, xóa đi những giây phút chờ đợi của khán giả. Và khi xem những phân đoạn chuyển cảnh bằng điện ảnh thì tạo được sự phấn khích cho khán giả theo dõi, những mạch cảm xúc không bị đứt đoạn và những cao trào thì được đẩy lên đỉnh điểm, kéo người xem tập trung tối đa cho vở diễn. Nhiều cảnh diễn do hạn chế của sân khấu, không được thực hiện thì được điện ảnh giải quyết một cách triệt để. Điều này đã giúp sân khấu cải lương được mở rộng, bao quát hơn.
So với sự nhàm chán mà sân khấu truyền thống đang mắc phải thì đây quả là biện pháp hữu hiệu khắc phục những điểm yếu còn tồn đọng. NSƯT Trần Quang Hùng – Giám đốc Nhà hát Cải lương chia sẻ với Petrotimes: “Dự án đưa điện ảnh vào sân khấu cải lương bằng việc dùng sự hỗ trợ của kỹ thuật điện ảnh cho những phân đoạn mà không gian bó hẹp của sân khấu khó chuyển tải được. Bên cạnh đó, việc hạ màn ở mỗi phân đoạn thường làm khán giả bị mất cảm hứng. Chúng tôi đã trăn trở nhiều về vấn đề này, nên việc tìm đến điện ảnh để cứu nguy như vậy mong rằng sẽ hữu hiệu. Đây là sự cố gắng của chúng tôi nhằm đưa sân khấu cải lương đến gần với khán giả”.
Một phân cảnh dựng bằng điện ảnh được trình chiếu trong vở cải lương
Một điều phải thừa nhận rằng, làm sao tìm được khán giả là câu hỏi khiến các nghệ sỹ phải đau đầu, điều này xảy ra không chỉ với cải lương mà còn tồn đọng ở nhiều sân khấu truyền thống khác. Trong khi, sân khấu chèo chủ trương tìm đến những chiếu chèo nhỏ, sân khấu tuồng tìm khán giả bằng dự án “Sân khấu học đường” thì việc cải biên của cải lương cũng là một hình thức độc đáo, đáng ghi nhận. Biết rằng, mỗi loại hình sẽ có một lối đi riêng và với sân khấu cải lương thì việc “kết duyên” với điện ảnh là một nỗ lực đáng ghi nhận. Mong rằng, với những sự “thay máu” tương tự, sân khấu truyền thống không còn quá xa lạ với khán giả.
Huyền Anh
CAND (online)
09:36:00 12/07/2013
Những nghi vấn từ tấn bi kịch thảm khốc nhất trong lịch sử nước Việt khi đại thần Nguyễn Trãi bị vu oan và bị tru di tam tộc vẫn dai dẳng với muôn điều lý giải ròng rã gần 600 năm qua. Giờ đây, thêm một lần nữa, vụ án lại được đưa lên sân khấu Hà Nội, dưới một góc nhìn khác, ấm áp tính nhân văn và cảm thông sâu sắc trong vở “Yêu là thoát tội” (kịch bản: Lê Chí Trung, đạo diễn: NSƯT Quang Hùng).
Với cái nhìn tự do, phóng khoáng về một khoảnh khắc bi thảm của lịch sử, “Yêu là thoát tội” ra mắt tối 10/7 đầy đặn sự cảm thông với thân phận của Thị Lan, người phụ nữ tài sắc vẹn toàn của Nguyễn Trãi. Phẩm chất thanh liêm, chính trực của Nguyễn Trãi như ánh sao khuê sáng chói trên bầu trời, khiến ông trở thành mục tiêu để bao mưu đồ chính trị nhắm vào. Trong khi đó, tài năng, sắc đẹp của Thị Lan cũng lọt vào mắt thiên tử. Bị vây bọc bởi những nhóm lợi ích quay cuồng trong những mưu toan chính trị nơi cung đình, vị vua trẻ càng khát thèm một tri kỷ, tri âm. Tình yêu ông dành cho Thị Lan vừa nồng nàn, dữ dội, vừa bền bỉ, thẳm sâu, bất chấp rào cản của lề thói phong kiến.
Khác với nhiều tác phẩm sân khấu, văn học từng viết về vụ án Lệ Chi Viên, “Yêu là thoát tội” đã để cho Nữ nghi Học sĩ giàu lòng trắc ẩn cũng yêu vị vua trẻ. Bi kịch nảy nở từ đây khi lòng ghen của Hoàng hậu, cộng với những âm mưu tranh giành quyền lực chốn hậu cung đã đẩy tấn bi kịch chính trị lên đến đỉnh điểm. Và thảm họa tru di 3 họ đã xảy ra.
Một cảnh trong vở “Yêu là thoát tội” – Đạo diễn NSUT Trần Quang Hùng – Giám đốc Nhà hát Cải lương Hà Nội
“Yêu là thoát tội” tiếp tục đánh dấu sự thành công của NSƯT Quang Hùng. Sự sáng tạo của anh mang đậm tính nghệ thuật, thỏa mãn được thị giác lẫn những ý nghĩa sâu xa gửi gắm. Đạo diễn Quang Hùng đã khai thác tận cùng tâm lý các nhân vật, để nghệ sĩ được thể hiện tài năng sáng tạo.
NSƯT Thanh Hương đã hóa thân vào một Thị Lan đầy tâm trạng giằng xé trước tình yêu và bổn phận người vợ dịu dàng và quyến rũ, lấy được sự thương cảm, xót xa và chia sẻ của người xem. Giọng ca truyền cảm của Thanh Hương càng cuốn hút người xem vào từng lớp diễn.
Nghệ sĩ Thy Nhung, người vừa giành được Huy chương Vàng tại LHSK chuyên nghiệp toàn quốc cũng rất thành công với vai Hoàng hậu hiểm độc, có chiều sâu, đa phong cách.
Phản ánh sâu sắc bi kịch của số phận các nhân vật trong quá khứ, “Yêu là thoát tội” mang đến một cách lý giải riêng về vụ án vườn vải cách đây gần 6 thế kỷ, soi chiếu dưới một góc nhìn tinh tế, thấm đẫm sự bao dung của hậu thế! Vở diễn như một món quà dâng lên trước ngày giỗ Nguyễn Trãi – Nguyễn Thị Lộ đang đến gần.
TH.
Thử nghiệm mới trong dàn dựng sân khấu cải lương 15:43 | 11/07/2013
(ĐCSVN) – Tối 10/7, sau một thời gian chuẩn bị, luyện tập, Nhà hát Cải lương Hà Nội đã tổ chức biểu diễn thử nghiệm tác phẩm “Yêu là thoát tội” lần đầu tiên có sự kết hợp giữa sân khấu cải lương và ngôn ngữ điện ảnh.
Từ công tác chỉ đạo nghệ thuật, công tác đạo diễn cũng như những năm tháng dài trong vai trò của người nghệ sĩ trực tiếp sáng tạo nên hình tượng nghệ thuật, Giám đốc Nhà hát – NSƯT Trần Quang Hùng đã mạnh dạn tìm cách đi mới khi có ý tưởng: đưa nghệ thuật điện ảnh vào xử lý âm thanh, hình ảnh ở những phút thay cảnh. Đèn dần tối để màn ảnh với các thủ pháp điện ảnh đưa tới cho người xem bối cảnh sân khấu mới, hình ảnh nhân vật với âm thanh rất thực… kéo người xem tập trung tối đa cho cảnh diễn tiếp theo. Và, rất nhiều cảnh diễn vì sự hạn chế của sàn diễn không thể diễn tả được sẽ được thể hiện trực tiếp trên màn hình, thông qua những kỹ xảo rất nghệ thuật của điện ảnh.
Theo NSƯT Trần Quang Hùng, dự án đưa nghệ thuật điện ảnh vào sân khấu cải lương có thể làm tăng tính hiệu quả tổng thể của vở diễn, mở rộng không gian của sự việc, xoá đi dấu ấn “bị cách quãng” của việc “chạy cảnh” từ màn trước sang màn sau của quá trình diễn tiến vở diễn.
Sau những sáng tạo mang tính thử nghiệm mới mẻ này, hy vọng sân khấu sẽ ngày càng có thêm sức cuốn hút của nhịp điệu hiện đại, của sự mở rộng không gian và thời gian diễn tả cho sàn diễn, “cởi trói” phần nào cho những sáng tạo của các đạo diễn thêm bay bổng… Những thử nghiệm này sẽ được tập thể Nhà hát Cải lương Hà Nội đưa vào biểu diễn trong thời gian tới với mong muốn sẽ nhận được những phản hồi tích cực từ phía người xem cũng như các nhà chuyên môn để tiếp tục hoàn thiện và phục vụ tốt nhất cho nghệ thuật biểu diễn./.
Các từ khóa theo tin:
QT
VOV5 ĐÀI TIẾNG NÓI VIỆT NAM
HỆ PHÁT THANH ĐỐI NGOẠI
Nhịp cầu kết nối Việt Nam với bạn bè quốc tế
10 Tháng Bảy 2013
(VOV5) – Nhà hát Cải lương Hà Nội đang bước đầu thực hiện thử nghiệm đưa nghệ thuật điện ảnh vào sân khấu cải lương bằng sự hỗ trợ của kỹ thuật điện ảnh. Sau một thời gian luyện tập, tối 9/7, Nhà hát Cải lương Hà Nội chính thức công diễn trước khán giả Thủ đô tác phẩm sân khấu thử nghiệm “Yêu là thoát tội” của đạo diễn Nghệ sĩ Ưu tú Trần Quang Hùng.
Vở cải lương “Yêu là thoát tội” được dựng lại từ vụ án Lệ Chi Viên nổi tiếng của lịch sử Việt Nam, diễn ra vào năm Nhâm Tuất (1442) thời Hậu Lê , dẫn đến cái chết của danh nhân Nguyễn Trãi cũng như thảm án tru di tam tộc cả dòng họ của ông . Bi kịch của gia tộc họ Nguyễn được lý giải dưới một góc nhìn khác, đậm tính nhân văn. Nguyễn Thị Lộ, một phụ nữ tài, sắc vẹn toàn, có một tình yêu chân thành đi kèm với sự tôn kính người chồng là một bậc khai quốc công thần có rất nhiều công lao với triều đình. Tài năng, nhan sắc của bà cùng tình yêu lớn của bà cũng không thể giúp bà thoát khỏi mưu đồ chính trị nhắm vào Nguyễn Trãi. Mong muốn đưa bằng được con mình lên ngai vàng, hoàng hậu cấu kết với bọn gian thần đầu độc nhà vua và vu cho Nguyễn Thị Lộ giết Vua, gây ra tấn bi kịch tru di tam tộc (ba họ)./.